Οι παροιμίες και οι λαϊκές ρήσεις αποτελούν έναν αληθινό θησαυρό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, συμπυκνώνοντας σοφία και εμπειρίες αιώνων. Η φράση «πνέω μένεα» είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της λαϊκής δεισιδαιμονίας που έχει διατηρηθεί ζωντανή μέχρι σήμερα, περνώντας από γενιά σε γενιά. Λέγεται σχεδόν αυθόρμητα όταν θέλουμε να αποφύγουμε την… πρόκληση της μοίρας, ή όταν…
Οι παροιμίες και οι λαϊκές ρήσεις αποτελούν έναν αληθινό θησαυρό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, συμπυκνώνοντας σοφία και εμπειρίες αιώνων. Η φράση «πνέω μένεα» είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της λαϊκής δεισιδαιμονίας που έχει διατηρηθεί ζωντανή μέχρι σήμερα, περνώντας από γενιά σε γενιά. Λέγεται σχεδόν αυθόρμητα όταν θέλουμε να αποφύγουμε την… πρόκληση της μοίρας, ή όταν κάποιος αναφέρει κάτι κακό που μπορεί να συμβεί. Αλλά από πού προήλθε αυτή η τόσο διαδεδομένη συνήθεια;
«Πνέω μένεα»: Τι σημαίνει
Η έκφραση πνέω μένεα σήμερα σημαίνει είμαι πολύ οργισμένος εναντίον κάποιου. ΄Εχει σχηματιστεί από το ρήμα πνέω=φυσώ (ομόρριζα: πνεῦμα, πνεύμων, πνοή, πνευστός κ. ά.) και το ουσιαστικό μένος-εος (τό), που έχει την έννοια της δύναμης, της οργής, της ορμής, ιδίως της πολεμικής τόλμης, της μανίας των ανδρών στη μάχη.
Διαβάστε επίσης
Με την έννοια της οργής συναντούμε τη λέξη μένος στον Ομηρικό ΄Υμνο στη Δήμητρα. Ο Δίας έχει στείλει τον Ερμή στον Κάτω Κόσμο με την εντολή προς τον αδελφό του, τον ΄Αδη, να επιστρέψει την Περσεφόνη την οποία έχει αρπάξει πίσω στη μητέρα της, τη Δήμητρα, που βυθισμένη στον πόνο και τη θλίψη για την απώλεια του κοριτσιού της είναι και οργισμένη με τους θεούς. Ο Άδης πειθαρχεί και προτρέπει τη γυναίκα του να ανεβεί ξανά στο φως του ήλιου με τα πρώτα τούτα λόγια (στ. 360-361):
Ο ορισμός της φράσης
ἔρχεο Περσεφόνη παρὰ μητέρα κυανόπεπλον
ἤπιον ἐν στήθεσσι μένος καὶ θυμὸν ἔχουσα, […]
Δηλαδή, πήγαινε, Περσεφόνη, στη μητέρα σου που ’χει ντυθεί
τον μαύρο πέπλο, έχοντας μες στα στήθια σου
οργή κατευνασμένη και διάθεση, […]
Στον ΄Ομηρο το μένος του ήρωα έχει θεϊκή καταγωγή, είναι αντρειοσύνη θεϊκής προέλευσης, και ο άνθρωπος σε κατάσταση θεϊκού μένους μπορεί να εκτελέσει το πιο δύσκολο κατόρθωμα, φθάνει στο σημείο να μαίνεται ( μαίνομαι, μανία, είναι και αυτά ομόρριζα του μένους ). Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η λέξη μένος είναι αρχαιότερη του 8ου αι., καθώς μαρτυρείται έμμεσα στα μυκηναϊκά κείμενα ως δεύτερο συνθετικό σε ανθρωπωνύμια, όπως ο-rι-me–ne= Ἀοριμένης (← ἄορ=ξίφος + μένος), όνομα που σημαίνει «αυτός ο οποίος έχει μένος, είναι ανδρείος με το ξίφος». Τέλος, μία άλλη έννοια του εν λόγω ουσιαστικού είναι «φρόνημα, φυσική ή ψυχική διάθεση», εξού εὐ-μενής, δυσ-μενής.
Πνέω μένεα, λοιπόν, σήμαινε ξεφυσώ τόλμη, πνέω μαχητική ορμή με οργή, είμαι αντρειωμένος.
Ας μεταφερθούμε λοιπόν στη ραψωδία Λ της Ιλιάδας, όπου περιγράφονται σκηνές σφοδρότατης μάχης μεταξύ των Αχαιών και των Τρώων. Κάποια στιγμή, μέσα από τον αχό του πολέμου, ο ποιητής μάς δίνει την εικόνα του ΄Εκτορα που πάνω από το άρμα του θέριζε παλικάρια ― η συνέχεια στο πρωτότυπο (στ. 504-509):
οὐδ’ ἄν πω χάζοντο κελεύθου δῖοι Ἀχαιοί,
εἰ μὴ Ἀλέξανδρος, Ἑλένης πόσις ἠϋκόμοιο,
παῦσεν ἀριστεύοντα Μαχάονα, ποιμένα λαῶν,
ἰῷ τριγλώχινι βαλὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον.
τῷ ῥα περίδεισαν μένεα πνείοντες Ἀχαιοί,
μη πώς μιν πολέμοιο μετακλινθέντος ἕλοιεν.
Σε μετάφραση
Αλλά ούτε και έτσι οι Αχαιοί οι θεϊκοί πίσω θα κάναν
από το δρόμο που ’χαν πάρει,
αν ο Αλέξανδρος,1 ο άντρας της καλλίκομης Ελένης,
δεν σταματούσε τον Μαχάονα,2 τον αρχηγό πολεμιστών
που πρώτευε στη μάχη, χτυπώντας τον στον δεξιό τον ώμο του
με βέλος που ’χε τρεις ακίδες.
Και τότε φοβηθήκανε οι αντρειωμένοι Αχαιοί
μήπως, εάν γυρίσει η μάχη, (οι Τρώες) τον σκοτώσουν.
Δείτε και αυτά